Diagnozujesz – nie ryzykujesz!
| Czas czytania: 4 min. Czy działania wychowawcze i profilaktyczne szkoły odpowiadają potrzebom uczniów? Ilu uczniów angażuje się w pozytywne formy działań, które wspierają ich w rozwoju? Jakie problemy dominują w środowisku szkolnym? Ilu uczniów dotyczą? Co należy do czynników wspierających prawidłowe funkcjonowanie uczniów? Co zwiększa ryzyko zachowań problemowych? Jaki jest mechanizm powstawania problemów?
… to częste pytania stawiane przez szkolnych specjalistów planujących program działań wychowawczo-profilaktycznych. Odpowiedzi na te pytania przynosi diagnoza środowiska szkolnego.
Diagnoza to działanie, które pomaga szerzej zrozumieć i opisać funkcjonowanie uczniów w wymiarze psychicznym i społecznym. Informacje z diagnozy pozwalają również sprawniej określić przyczyny i mechanizmy problemów i zachowań dysfunkcjonalnych uczniów (por. Gaś, 2003; Brzeziński, 2010). Realizowanie diagnozy w środowisku szkolnym jest również jednym z elementów konstruowania programu wychowawczo-profilaktycznego. Wyniki badań dostarczają dodatkowej wiedzy o atutach uczniów, ich pozytywnym zaangażowaniu i konstruktywnych zachowaniach, ograniczeniach, zachowaniach ryzykownych, czynnikach ryzyka i chroniących. Wiedza ta jest przekładana na zalecenia do działań wychowawczych i profilaktycznych oraz do ewaluacji szkolnej (por. Gaś, Poleszak, 2017).
Sposób prowadzenia diagnozy może przybierać różną postać. Zależy od zasobów szkoły, rodzaju gromadzonych informacji lub ilości osób tworzących środowisko szkolne. Przed rozpoczęciem badania trzeba uwzględnić szereg istotnych kwestii. Należą do nich m.in.: określenie sposobu prowadzenia badań (kto będzie badał, w jakim czasie i formie), wybór narzędzi badawczych (kwestionariusze, ankiety, wywiady, analiza dokumentacji), ustalenie niezbędnej ilości badanych uczniów, sposobu zgromadzenia zebranych danych i analiz statystycznych wyników (por. Gaś, Poleszak, 2017; Kata, 2017, 2019).
Wagę i wartość diagnozy obrazuje przykład dotyczący funkcjonowania uczniów po okresie nauki zdalnej wynikającej z pandemii Covid-19. Z badań Poleszaka i Katy (2021) wynika, że około ¼ uczniów starszych klas szkoły podstawowej częściej niż miało to miejsce przed pandemią odczuwa niepokój, smutek, jest zniechęcona do działania, samotna, łatwiej się złości lub nie panuje nad emocjami. Towarzyszą temu trudności w koncentracji uwagi, częstsze dolegliwości fizyczne i trudności ze snem. Taka informacja o młodzieży pozwala na sformułowanie adekwatnych zaleceń do wsparcia i działań profilaktycznych. Propozycje oddziaływań w szkole mogą dotyczyć: reintegracji grup klasowych, warsztatów z zakresu radzenia sobie ze stresem i pogłębiających rozumienie przeżywanych emocji. Bez etapu diagnozy zwiększa się ryzyko wprowadzenia kierunków wsparcia, które nie odpowiadają problemom uczniów a tym samym nie wspierają uczniów w radzeniu sobie.
Zespół Edukacji 3.0 prowadzi diagnozy środowisk szkolnych w celu określenia zapotrzebowania na działania wychowawcze i profilaktyczne. Towarzyszymy szkołom na etapie określenia procedury badawczej i wymagań metodologicznych. Na etapie badań wykorzystujemy wygodne rozwiązanie w postaci dedykowanej platformy internetowej. Ankiety w wersjach dla uczniów, nauczycieli i rodziców swoim zakresem tematycznym obejmują informacje o:
czynnikach chroniących i czynnikach ryzyka,
zachowaniach problemowych uczniów,
zaangażowaniu uczniów w konstruktywne formy aktywności,
klimacie klasowym,
trudnościach psychospołecznych doświadczanych przez uczniów w efekcie pandemii Covid-19.
Odpowiedzi udzielone przez badanych są zestawiane do postaci raportu z wynikami ilościowymi i możliwością ich interpretacji w formie wniosków i zaleceń do programu wychowawczo-profilaktycznego. Współpraca ze szkołami jest często kontynuowana także i po etapie diagnozy. Ma to postać dedykowanych danemu środowisku zajęć i warsztatów o charakterze wychowawczym i profilaktycznym.
Zapoznaj się z wynikami naszych badań w artykule "Uczeń w kryzysie - wyniki badań 2021 r.".
Bibliografia:
- Gaś, Z. B. (2003). Szkolny Program Profilaktyki: istota, konstruowanie, ewaluacja. Warszawa: Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu.
- Brzeziński, J. (2010). Metodologia badań psychologicznych. Warszawa: PWN
- Gaś, Z.B., Poleszak, W. (2017). Opracowujemy i ewaluujemy program wychowawczo-profilaktyczny szkoły. Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji.
- Kata, G. (2017). Jakość szkolnych programów profilaktyki w różnych typach szkół. W: Z. B. Gaś (red.) Profilaktyka szkolna wobec wyzwań́ współczesności – koncepcje, badania, propozycje rozwiązań. Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Ekonomii i Innowacji: Lublin, s. 137-154
- Poleszak, W., Kata, G. (2021). Funkcjonowanie psychospołeczne uczniów w okresie pandemii Covid-19. Artkuł w opracowaniu.
